Japanse Theeceremonie - De kunst van het thee drinken

De Japanse theeceremonie is een gerespecteerde en zeer gewaardeerde traditie in Japan. Thee is meer dan alleen een warm drankje. Het is een heel belangrijk ritueel dat veel betekenis heeft binnen de cultuur.

Laat je inspireren door de eeuwenoude traditie en de prachtige levenslessen die verborgen zit in de Japanse theeceremonie.

Inhoudsopgave

Waarom houden Japanners een theeceremonie? Hoe is de Japanse theeceremonie ontstaan? De Weg van de Thee Dit kun je verwachten tijdens een theeceremonie in Japan • De theetuin • Handen wassen • Het theepaviljoen • Lichte zoete maaltijd en thee drinken • Theeceremonie afronden • Het theepaviljoen Wa Kei Sei Jaku

Waarom houden Japanners een theeceremonie?

Het doel van de Japanse theeceremonie is om een band te creëren tussen de gastheer en de gast om innerlijke rust te krijgen. Tijdens de ceremonie moeten harmonie, respect, zuiverheid en rust omarmt worden om zo het hoofddoel te bereiken. De uitleg van deze 4 termen vind je onderaan dit artikel.

Traditioneel gezien is een theeceremonie een manier om de geest tot rust te laten komen die voorkomt uit het diepgewortelde Zen boeddhisme.

Om tijdens de theeceremonie geconcentreerd te blijven wordt deze in stilte uitgevoerd en worden alle handelingen heel precies en nauwkeurig uitgevoerd.

Het gevoel tijdens een theeceremonie
Een theeceremonie kan worden gezien als een vorm van mindfulness. Even geen zorgen meer, een tijd om alles los te laten en in het moment te leven.

Door in het moment te leven zul je vanzelf tot rust komen. Automatisch kom je in een positieve stemming en de vreugde die dat met zich meebrengt verwelkom je.

Je bent je bewust van alle handelingen die de gastheer uitvoert tijdens de theeceremonie en brengt hiervoor respect op.

Tijdens het drinken van de Matcha ben je je veel bewuster van alle zintuiglijke prikkels. Je voelt de warmte van de kom, je proeft de Matcha. Buiten hoor je de vogeltjes fluiten. Je bent je bewust van alles om je heen, maar oordeelt niet.

Genieten in het hier en nu. Veel mensen kunnen zich daar niets bij voorstellen en het beste is dan ook om het gewoon te ervaren.

Hoe is de Japanse theeceremonie ontstaan?

Eisai, een Japanse Zen priester, kwam in een Chinees boeddhistisch klooster in aanraking met Matcha thee. Hij merkte al snel dat Matcha een rustgevend effect op zijn lichaam had en dat hij beter gefocust bleef tijdens zijn meditatie.

Begin 12e eeuw bracht hij een aantal zaden en struiken van deze theeplant mee naar Japan en gebruikte zijn ervaring die hij in China had opgedaan om Matcha te introduceren in de boeddhistische gemeenschap van Japan.

Het ritueel rondom het drinken van Matcha noemde hij 'De Weg van de Thee'. Uiteindelijke verspreidde hij de gewoonte om thee te drinken over de rest van Japan.

Myōe, een goede vriend van Eisai, promootte de medische effecten die Matcha had en hij vond ook dat het invloed had op zijn ascetische levenswijze van Zen training. Dit zou het eerste moment zijn dat Matcha thee en Zen boeddhisme voor het eerst in de geschiedenis aan elkaar gekoppeld zijn.

In de 16e eeuw was het thee drinken een gewoonte geworden bij vrijwel elke Japanner. Ook ging dat samen met de handelingen en rituelen waarvan Eisai de grondlegger was.

Ook Sen no Rikyū kwam in aanraking met de theeceremonie en hij wordt gezien als een historisch figuur die de grootste invloed had in 'De Weg van de Thee', met name in de Wabi-Cha traditie.

Hij was de eerste die verschillende belangrijke aspecten van de ceremonie benadrukte, waaronder de eenvoud, directheid van benadering en eerlijkheid van zichzelf.

Vandaag de dag worden traditionele Japanse theeceremonies nog steeds op dezelfde manier uitgevoerd als Sen no Rikyū dat toen heeft aangeleerd.

De Weg van de Thee

Buiten Japan staat de bereiding van Japanse Matcha thee bekend als 'De Weg van de Thee'. De Japanners noemen het 'Chanoyu', wat letterlijk vertaald kan worden als 'Heet Water voor de Thee'.

Chadō of Sadō kan vertaald worden naar 'De Manier van Thee' waarbij iemand zijn tijd volledig besteed aan de studie en het beoefenen van de Japanse theeceremonie.

Het Westers begrip voor een ceremonie is een reeks formele handelingen, vaak vast en traditioneel uitgevoerd, bij belangrijke religieuze of sociale gelegenheden.

De Japanse theeceremonie is echter niet vast beschreven, maar flexibel omdat elke gelegenheid en elk seizoen speciale en unieke bereidingen vereisen. De keuze van servies, bloemen, een hangende perkament met kalligrafie om het soort theebijeenkomst te beschrijven, en het doel dat de gastheer bij deze ceremonie heeft.

In plaats van religieus kan het beter beschreven worden dat de gastheer zijn uiterste best zal doen door alle aspecten van de ceremonie te bestuderen, zoals: kalligrafie, bloemschikken, koken, het dragen van een kimono, keramiek en nog veel meer.

Daarom past de term 'De Weg van de Thee' beter bij deze theeceremonie, omdat dit verwijst naar een manier van leven, of levensstijl, in toewijding om de best mogelijke kom Matcha thee voor de gasten te bereiden.

'De weg van de Thee' is een subtiele, variabele manier om te communiceren met de natuur en vrienden. Het is diepgeworteld in de Zen filosofie en is een manier om de alledaagse stress los te laten en om, ook al is het maar voor even, sereniteit en innerlijke vrede te bereiken.

Dit kun je verwachten tijdens een theeceremonie in Japan

Voordat de tuin betreed wordt, waar het theepaviljoen staat, moeten de gasten hun schoenen uit doen en gaan daarna verder naar een kleedkamer om van kleren te wisselen.

De gasten krijgen een kimono, witte teenkousen en slippers die gebruikt worden tijdens de ceremonie. Verder worden alles achtergelaten wat niet nodig is, zoals: sieraden, tassen, etc.

Vervolgens gaan de gasten naar een wachtkamer waar waar ze de omgeving uitgebreid kunnen bewonderen.

Nadat de gastheer alle voorbereidingen getroffen heeft, verwelkomt deze de gasten door middel van een diepe respectvolle buiging. Daarna lopen de gasten in stilte achter de gastheer aan door de theetuin naar het paviljoen.

De theetuin

De traditionele theeceremonie locatie is omgeven door een tuin die bewust rustig en eenvoudig gehouden wordt. Voor de zichtbare soberheid, rust en nederigheid is gekozen als mentale voorbereiding op de ceremonie.

Je zult daarom geen felgekleurde bloemen zien of sterke geuren ruiken omdat dit je geest kan afleiden.

Verder valt op dat het pad naar het theepaviljoen bestaat uit stenen van verschillende vormen en maten om het zo natuurlijk mogelijk te houden.

Handen wassen

Bij Japanse tempels is het gebruikelijk om je handen en mond symbolisch te reinigen om jezelf te ontdoen van de stof van de buitenwereld, en zo ook bij de theeceremonie.

Voordat je de theeruimte in mag moet je dus je handen en mond wassen met een bamboe waterlepel dat bij een bassin naast het theepaviljoen staat. Ook daar moet je een bepaalde volgorde uitvoeren en dat gaat als volgt:

1. Pak de waterlepel met je rechterhand vast en schep hiermee wat water uit het bassin
2. Giet hiermee wat water over je linkerhand
3. Pak daarna de waterlepel vast met je linkerhand en giet water over je rechterhand
4. Wissel weer om naar de rechterhand en giet wat water in je linkerhand om daar je mond mee te reinigen
5. Tot slot maak je de waterlepel schoon voor de volgende gast

Het theepaviljoen

De gasten kunnen nu eindelijk het theepaviljoen in. Vaak is de ingang van erg laag (soms maar een halve meter hoog!) waardoor je bij binnenkomst diep moet buigen of zelfs knielen. Door op deze manier het paviljoen te betreden uit je een vorm van nederigheid.

Vroeger was dit ook de manier om de Samoerai zich verplicht te ontdoen van hun zwaarden alvorens ze het theepaviljoen betreden.

Het theepaviljoen is erg klein, ongeveer 3 bij 3 meter, en heeft een sobere uitstraling. De vloer is voorzien van simpele tatami (een soort stro) matten. Op een enkele uitzonder na is de ruimte ook niet voorzien van decoratie om het aantrekkelijker te maken.

Voor deze stijl is gekozen om men aan het eenvoudige leven op het platteland te doen herinneren. Hierdoor hebben de Japanners ook het Wabi-ideaal ontwikkeld. Dat wil zeggen een voorkeur voor eenvoudige en natuurlijke dingen.

De hoofdgast mag, na een buiging, als eerste de ruimte betreden en zit het dichtst bij het Tokonoma, gevolgd door de rest van de gasten.

Tokonoma
Het Tokonoma (床の間) is een smalle alkoof in de theeruimte. Doordat het de enige plaats is waar decoratie is aangebracht is het ten strengste verboden deze te betreden.

Met de Tokonoma kan er een speciale, persoonlijke uitstraling gegeven worden aan de theeceremonie. Ook kan het de smaak, sociale status of zelfs de politieke voorkeur van de gastheer uitdrukken.

Afhankelijk van het seizoen en de voorkeur van de gastheer wordt het Tokonoma gedecoreerd met bloemen en een Kakemono. Letterlijk vertaald is een Kakemono een 'ophangend ding'. Vaak is dit in de vorm van een boeddhistische scriptuur die zorgvuldig door de gastheer is uitgekozen.

Het is belangrijk dat de hoofdgast met zijn rug richting het Tokonoma keert als teken van bescheidenheid. De gastheer wil niet pronken met de decoratie die in het Tokonoma is aangebracht, en al zeker niet voor afleiding zorgen tijdens de ceremonie.

De gasten nemen plaats op de tatami vloer in de Seiza zithouding. Dit is een formele Japanse zithouding die de concentratie zou verbeteren en de geest tot rust kan brengen. Je doet dit door op je knieën te gaan zitten en met je billen op je hielen te gaan zitten.

Lichte zoete maaltijd en thee drinken

Een Japanse theeceremonie wordt altijd gecombineerd met een lichte maaltijd vooraf. Vaak is dat iets zoets ter voorbereiding op het drinken van de, soms bittere, sterke Matcha thee.

Terwijl de gasten bezig zijn met het eten van de zoete snack bereid de gastheer rustig en bedachtzaam de Matcha thee. De meeste gastheren hebben hiervoor een studie gedaan en voeren deze handelingen uit volgens de eeuwenoude leer van Rikyū. Je zult dan ook zien dat het heel precies en gecontroleerd wordt uitgevoerd.

Alles wordt nog steeds in stilte uitgevoerd om zo in het moment te leven en tot rust te komen. Met handgebaren en bewegingen legt de gastheer uit hoe de thee gedronken moet worden.

Na deze korte instructie plaatst de gastheer de kom met groene Matcha thee, op de grond en mag de hoofdgast als eerste de kom benaderen.

Ook bij het drinken van Matcha dien je bepaalde handelingen uit te voeren om respect te tonen aan de gastheer.

Met je linkerhand til je de kom op en draait deze met je rechterhand met de klok mee zodat de mooiste kant richting de gastheer wijst. Vervolgens neem je drie korte slokken en veegt de kom af met een vochtige doek. Daarna zet je de kom weer op de grond zodat de volgende gast iets kan drinken.

Tot slot maak je een buiging richting de gastheer als dankbaarheid voor de thee.

Theeceremonie afronden

Nadat iedereen van de thee heeft gedronken vraagt de gastheer of er nog gasten zijn die meer thee wensen. Als dat niet het geval is wast hij alle materialen af die gebruikt zijn tijdens de theeceremonie en bergt deze weer op.

De gastheer beëindigd daarna formeel de ceremonie en de gasten mogen de theeruimte verlaten.

Wa Kei Sei Jaku

De 4 principes van de Japanse theeceremonie zoals die is achterlaten door theemeester Sen no Rikyū zijn Harmonie (Wa), Respect (Kei), Zuiverheid (Sei) en Rust (Jaku).

Het zijn deze principes die theemeesters proberen te integreren in hun dagelijks leven. Deze principes zijn de weerspiegeling van de pure geest en ziel van Rikyū. Na veel oefenen kunnen deze principes worden gerealiseerd.

Wa

Staat voor Harmonie. Harmonie is het ultieme ideaal voor de mens. Het is de positieve interactie tussen de gastheer en de gast tijdens een theeceremonie, maar ook tussen mensen in het dagelijks leven.

Thee is het delen tussen gastheer en gast en is dus geen eenzame bezigheid.

De gebruiksvoorwerpen die tijdens de theeceremonie worden gebruikt, zijn in harmonie met elkaar. Ze zijn van hetzelfde thema en van dezelfde kleuren. De theetuin moet een verlengstuk zijn van de natuurlijke flora eromheen.

Kei

Staat voor Respect. Respect is het vermogen om andere te begrijpen en te accepteren, zelfs diegene met wie we het misschien niet eens zijn.

Als we aardig zijn voor anderen en ons eigen ego kunnen verdringen, dan kunnen we respect krijgen.

Bij een theeceremonie denkt de gastheer aan de gast, en de gast aan de gastheer. Het is dit voortdurend delen en overwegen dat de theeceremonie zo succesvol maakt.

Het is belangrijk om alles en iedereen met hetzelfde respect te behandelen. De prijs van een object mag niet bepalen hoe het wordt behandeld. Een zuiver hart en respect kan dan worden gerealiseerd.

Sei

Staat voor Zuiverheid. Zuiverheid is het vermogen om jezelf en anderen te behandelen met een puur en open hart. Dit is de echte essentie tijdens een theeceremonie.

Deze zuiverheid is geen absolute reinheid, maar van een zuiver hart. Met een zuiver hart kan de harmonie en respect worden gerealiseerd. Een zuiver hart is haar natuurlijke staat.

Wanneer de theetuin wordt schoongemaakt, worden ook het hart en de ziel gezuiverd. Wanneer men schone kleren draagt, bestaat deze zuiverheid ook.

Rikyū's ideaal van zuiverheid was de natuurlijke uitstraling van de theetuin nadat deze was schoongemaakt en een paar bladeren van een boom op het pas verzorgde mos vielen.

Jaku

Staat voor Rust. Dit is het punt in de training en oefening waar een niveau van onbaatzuchtigheid (niet-zelf) wordt bereikt. Enerzijds is dit het uiteindelijke doel, anderzijds is het een nieuw begin.

Een echte meester bereikt dit hoogste niveau als hij de idealen van Harmonie, Respect en Zuiverheid in praktijk brengt. Hij begint dan opnieuw met een fris en verlicht hart. Op dit punt kunnen de eindeloze mogelijkheden van het leven worden gerealiseerd.